XX зууны нэрт соён гэгээрүүлэгчийн тухай ном нэг хүний амьдрал, замналын түүх бус Монгол үндэстний туулсан олон түүхийг нүдний өмнө хүүрнэн өгүүлэх юм. "XX зууны сэхээтэн: Сономын Лувсанвандан" номыг "С.Лувсанвандан сан"-гийн зөвшөөрөлтэйгөөр уншигчдадаа цувралаар хүргэж байна.
Дараа нь монголчуудын хувцас хунарт шинэчлэл гарч эхлэв.
Эхэн үедээ европ хувцас шинэ төрийн төлөөлөгчийн форм маягтай байж, тэдний эрх мэдлийг илэрхийлж байлаа. Орон нутагт ажиллаж буй засгийн газрын төлөөлөгчид, хүчний байгууллагынхан европ хувцас өмсөн эрх мэдэл сүр хүчээ гайхуулж эхлэв. Хамгийн амархан сольж болох хувцас бол малгай байлаа. Саравчтай кепка малгайг монголчууд дорхно нь "эрүү малгай" хэмээн нэрийдэв. Хэлбэр дүрс нь Ленин багшийн сахалтай эрүүг санагдуулдаг болохоор тэгсэн биз. Эмэгтэйчүүдийн дунд өдөн дугуй малгай эхлээд моодонд оров.
Эрүү малгай сүүлдээ хамгийн чамин гангарааны нэг болж ноосон даавуу материалиар хийсэн цайвар өнгийн эрүү малгай "Аваарын цагаан" цол хүртэв. Уг малгай тийм ч элбэггүй байснаас эзэд нь үе үе түүнийгээ булаалган "аваарт" ордог байснаас дээрх нэр үүджээ.
Монгол дээл нь хэтэвчтэй мөнгө, заримдаа зам зуурынх хүнс хоолоо, ахиад ирвэл янаг хонгороо хүртэл багтааж болдог "өвөр" хэмээх ганц том хармаатай. Тиймээс ч "Янагийн дурсгалыг чинь өвөртөлж явна", "Өвөр түрийдээ орж явсан" гэх мэтийн хэлц үг бий. Гэхдээ өвөр хэмээх энэхүү монгол хармааны нэр олон утга агуулна.
Тухайлбал "Бүсгүйг өвөртөлж унтах", "Янаг залуудаа өврөө нээх" зэрэг үг нь жижиг бүсгүйг хармаалах, сэтгэлтэй залуугаа хараад хэнхдэг заамаа ярах гэсэн утга агуулахгүй, нэг оронд орох, хайрт хүндээ бүсгүй биеэ тушаах хэмээх санааг агуулна.
Европ хэмээн нэрийддэг өдгөө дэлхий дахин тэр тусмаа монгол хувцасны нэг болсон энэхүү хийц загвар анх нэвтрэх түүний олон халаас хүмүүст гойд хачин санагдсан байдаг. Гучаад онд хөдөө нутагт машин унасан, савхин дээлтэй албан хаагч очоод ташааныхаа хармайнаас тамхи гарган татсан тухай шог шүлэгт:
Шилэн поорт (Форд машин) ширдхийгээд зогсож гэнэ, Ширэн дээлтэй хүн тархийгээд бууж гэнэ. Тэгээд сүүжнийхээ нүхнээс хонхироос (папирос хэмээх тамхи) гарган татаад, дараа нь дараа нь оросын гургалдай (колбаса хэмээх хиам бололтой) идэв" гэж тэнд гардаг шинэ цагийн хувцас хунар, дадал заншил монголчуудад хэр зэрэг харь санагдаж байсны баримт юм.
Хуучин төрийн албан хаагч, лам, ноёдын зэрэг дэвийг илтгэсэн хувцас хунар эзэнтэйгээ хамт устгагдав. Оросын сургагчид болон Европт суралцсан хүмүүсийн нөлөө, дээр нь зарим сургуульд форм болгон европ хувцас тавьж өгч байсан зэрэг ч түлхээс болсон байх, хамгийн түрүүнд Улаанбаатарынхан хувцас хунараа сольж эхлэв. Ийнхүү мал маллахаас бусад ажилд урт гонжгор монгол дээл халагдах болов. Үндэсний дээл маань эдүгээ баяр ёслол, улс төрийн элдэв акцид өмсдөг ёслолын хувцас болон үлдэх тийшээ ханджээ. Гучаад онд байгуулагдсан костюм, пальто, савхин дээл, эсгий гутлын үйлдвэр шинэ цагийн хүмүүсийн хувцасны хэрэгцээг хангаж эхлэв.
Эрчүүд нь хүүхнүүдийнх шиг урт гэзгээ хүчээр болон санаачилгаараа тайруулж хүйснийх нь ялгаа их л холоос танигдах болов. Эрчүүд нь ар дагзныхаа хавийн үсийг үлдээн гэзэг тавьдаг энэ зуршил манж нар монголчуудыг хоёр зуугаад жил дарласныг илтгэх гоёл билээ. 1911 онд манайхны нэгэн адил манжийн дарлалд байсан хятадууд Чин династийг түлхэн унагаахдаа хамгийн түрүүнд гэзгээ авч хаяж байжээ. Харин Монголчууд манжийн амбанг мөн л хөөн явуулж, тусгаар тогтнолоо зарлаж байсан ч гэзэг үсээ хөндсөнгүй. Алив шинэ зүйлийг байгалийн улирал, зун, намар ээлжлэгдэхийн нэгэн адил хүлээн авч хурдан дасдаг монголчууд гэзгийг дор нь өөриймшүүлжээ.
Монгол хүнийхээ хувьд ядаж л хэл амаа ойлголцоход хялбар хэмээн Оросын большевикуудын илгээсэн халимаг сургагч нарын үсний засалтаас үүдэн эрчүүлийн богино үсийг халимаг хэмээн нэрийдэв. Хэрвээ тэр үед баахан чукча нааш нь явуулсан болжгэм бид үе үе үсчний газар очин "Чукчагаа засуулах" байжээ. 1981 онд хэвлэгдсэн "БНМАУ-ын соёлын түүх"-ийн тэргүүн дэвтэрт бичсэнээр, 1930-40 оны үеэс үнэртэй ус, нүүрний тос, гар нүүрийн саван элбэгшсний дээр эмэгтэйчүүд үсээ буржийлгаж, тэрч байтугаа сэхээтэн бүсгүйчүүд нүүрээ оодож, уруулаа будах (321 тал) болсон гэнэ.
Чухам ахуй амьдралын энэхүү шинэчлэлийг утга учиртай, соёлтой, өөрийн өвөрмөц өнгө төрхтэй болгоход зориулсан бүтээлүүд болох "Гоо зүй", "Амьдрал урлагийн сайхан" номын талаар хойно өгүүлэх болно.
